قدس آنلاین - بیستم فروردین‌ماه، همزمان با سالروز شهادت سیدمرتضی آوینی، روز هنر انقلاب اسلامی نام‌گذاری شده است. هنر انقلاب اسلامی بیش از آنکه در محتوای هنر جاری و ساری باشد، در تئوری‌های نوظهور هنری و فرهنگی دیده می‌شود. به‌نظر می‌رسد به‌کارگیری و عملی‌کردن هنر انقلابی و متعهد در جریان‌های هنری نیازمند چیزی بیشتر از نظریه و شعار است و باید آن را در بطن هنر به حرکت درآورد. با علیرضا عاقل‌زاده، مدیرعامل انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس درباره مفهوم هنر انقلاب، زوایای آن و پیشرفت‌ها و کارکردهایی که طی سال‌های پس از انقلاب داشته به گفت‌وگو نشستیم.
وی با اشاره به معنای بنیادین هنر انقلاب اسلامی عنوان کرد: تمام شئونات زندگی ما منشعب از تفکرات و اعتقاداتی است که داریم. مبنای شکل‌گیری انقلاب اسلامی هم براساس اعتقادات اسلامی بوده است و اگر قرار باشد هنری هم داشته باشد، منبعث از همین تفکر است و با توجه به اینکه تفکر و اندیشه انقلاب‌اسلامی رویکردهای مختلفی را در زمینه‌های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی داشته، قطعاً این رویکرد را باید در نگاه هنری هم لحاظ کند.
وی در ادامه با اشاره به تفاوت میان هنر پیش از انقلاب و هنر پس از دوران انقلاب‌اسلامی گفت: وجه تفاوت این دو دوره به تفکری برمی‌گردد که قبل از انقلاب حاکم بوده است. قبل از انقلاب ما یک کشور مسلمان شیعه بودیم، اما در باطن، تفکرات و اهداف غیردینی، لائیک و غیراسلامی دنبال می‌شد و وقتی انقلاب شد، مفهوم هنر انقلاب در بطن خود انقلاب اسلامی شکل گرفت. امروز تقریباً چهل‌سال از عمر انقلاب‌اسلامی می‌گذرد که تجارب بسیار خوبی را پشت‌سر گذاشته و با توجه به اینکه مابه‌ازای قبلی نداشته و پیش از این ما حکومت اسلامی مشخص و معینی نداشتیم، طبیعتاً باید تجاربی ایجاد می‌کردیم که در حوزه هنر انقلابی هم به تعاریف و مفاهیمی دست پیدا کنیم که هم منبعث از محتوای انقلاب‌اسلامی باشد و هم دربرگیرنده نگاه رویکردی باشد. یعنی اگر قرار باشد اثر هنری در این بستر ایجاد شود، باید منبعث از تفکر و جریان انقلابی باشد.
هنر انقلاب درگرو فعالیت‌های خودجوش بوده است
عاقل‌زاده یادآور شد: درظاهر طی این سال‌ها جسته‌گریخته کارهایی به‌صورت خودجوش، مردمی و سازمان‌یافته انجام شده، اما واقعیت این است که هم انقلاب‌اسلامی تجربه قبلی نداشته و هم اینکه برخی نهادهای مهم مانند وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و شورای عالی انقلاب فرهنگی تعریف کاربردی در باب هنر انقلاب اسلامی ارایه نکرده‌اند. این یک مشکل اساسی است که بعد از 40 سال هنرمندان، ادیبان و فرهیختگان ما با آن مواجه هستند. متأسفانه ما تعریف منسجمی از هنر انقلاب نداریم، اما برخی مجامع هنری همچون حوزه هنری، انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس به این تعریف بها می‌دهند و آن را برای خودشان تببین کرده‌اند. در این شرایط انجمن تئاتر انقلاب به تعریف هنر متعهد بها می‌دهد و آن را در حوزه تئاتر مقاومت و انقلاب سازماندهی می‌کند که درنهایت براساس آن بتوانیم تعاریف مشخصی به جامعه هنری ارایه بدهیم.
مدیرعامل اسبق انجمن سینمای انقلاب و دفاع مقدس با اشاره به اینکه این نگاه به هنر انقلاب در عملی‌شدن با مسایلی مواجه شده است، گفت: انقلاب‌اسلامی در دوره‌های گذشته بعد از شکل‌گیری انقلاب، جنگ هشت‌ساله، دوره سازندگی و مباحثی از این‌دست، با شرایط متفاوتی روبه‌رو شده است و جریان‌های سیاسی باعث شده‌اند که فرهنگ و هنر منبعث از همین نگاه و تفکرهای سیاسی شکل بگیرد.
وی افزود: زمانی‌که انقلاب اسلامی شکل گرفت، همه برای تغییر آمادگی داشتند و روحیه انقلابی شرایطی را ایجاد کرد که تحولی به این وضعیت داده شود. این اتفاق در دوران دفاع مقدس خیلی کاربردی و خالصانه‌تر بود، اما بعد از جنگ متأسفانه رویکردهای سیاسی باعث تغییر مواضع هنری شد و به‌دلیل نگاه سیاسی که بر کشور حاکم شد، به فراخور حال جریان‌های سیاسی از آرمان‌های انقلاب یا حداقل برخی از این آرمان‌ها فاصله گرفتیم و این باعث شد که بعد از گذشت حدود 40 سال برای برخی مخاطبان و نسل‌های ما سؤال ایجاد شود و به‌شکل یک آرزو به آن نگاه کنیم که کجا باید فرهنگ معنوی انقلاب‌اسلامی را جست‌وجو کرد؟
سیاست بر فرهنگ چیره شده است
عاقل‌زاده تصریح کرد: متأسفانه شرایطی به‌وجود آمده که سیاست بر فرهنگ چیره شده است و جریان‌های موسمی سیاسی باعث شده روی هنر و فرهنگ تأثیر مستقیم بگذارد. وقتی دولت‌ها در یک بازه زمانی چهار یا هشت ساله می‌آیند و با نگاه سیاسی خودشان فرهنگ و هنر را طراحی می‌کنند، این مسأله باعث می‌شود که در کلیت موضوع تغییر رویکرد ایجاد شود و ما دچار یک تغییر رویکرد نابهنجاری شویم که نسبت به آرمان‌های انقلاب‌اسلامی متفاوت است. البته امیدهایی هست که برخی نهادهای هنری و جوانان علاقه‌مند دنبال می‌کنند، اما سازمان‌یافته و دولتی نیست و بیشتر نگاه مردمی است.
وی تأکید کرد: متأسفانه برخی جریان‌های اقتصادی ما فشارهایی را به مردم وارد کرده که باعث شده نگاه مردم به بخشی از دولت تغییر کند و بی‌اعتمادی ایجاد شود و نتوانسته آن‌طورکه شایسته است، در حوزه هنر ارزشمند انقلاب فعالیتی کند و جامعه را دچار سردرگمی کرده، و این چالش بسیار بزرگی است و تا زمانی‌که شرایط سیاسی کشور همچنان به‌عنوان یک شاخص درحال عرض‌اندام است، قطعاً فرهنگ و هنر نمی‌تواند مستقل از آن باشد، بلکه این وضعیت باید برعکس باشد؛ یعنی جریان‌های آرمانی انقلاب بر سیاست‌ها بچربد و راه‌حل آن دست جوامع سیاسی و فرهنگی ماست.
وی در پایان به چشم‌انداز و اهداف انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس با تأکید بر هنر انقلابی و متعهد اشاره کرد و گفت: ما هم با این معضل مواجه بودیم که باید کاری کرد. انجمن به‌صورت خودجوش درحال برنامه‌ریزی است که تعریف مشخصی از تئاتر انقلاب‌اسلامی، دفاع مقدس و مقاومت ارایه بدهد و مبانی آن‌ها را مطرح، و مباحث کاربردی در حوزه نظری و عملکردی در جریان‌های تئاتری ایجاد کند. بر این اساس ما یک برنامه‌ریزی 20 ساله داریم که امسال اولین سال این دوره 20 ساله است و قرار است با توجه به چشم‌اندازی که تعریف شده، گام برداریم.
نظر شما